ئا: مەلا تەیب زیارەتی 

بەحوكمی ئەوەی، كە هاوسەران لەدونیا بەیەكەوە دەژین‌و ژیان‌و گوزەر بەسەر دەبەن، هەڵبەتە ژیانیش بی كەم‌و كورتی نابێت، هەروەك گوتراوە تا ناخۆشی نەبێت هەست بەخۆشی ناكەین، یان تا هەژاری نەبێت گرنگی دەوڵەمەندی نازانین، دونیاش بەوە خۆشە هەم خۆشی هەم ناخۆشی هەم دەوڵەمەندی هەم هەژاری هتد، قسەكردنی ئیمە لەو راپۆرتە لەسەر ئەوتەوەرەیە، كە ئایا هۆكار چیە هەندێك لەخیزانەكان خۆشیان لەماڵ نەماوە‌و لەبری ئەوە ژیانیكی ناخۆش بەسەر دەبەن، وەئایا كاتێك هاوسەران ژیانیان ناكۆك دەبێت، چ دەرەنجامێكی خراپی لێ‌ دەكەوێتەوە، لەپاشان ئەو رێگە چارەسەریانە چین، بۆ ئەوەی بتوانین لەم رێگەیە ئاشتەوایی لەنێوانیاندا بكەین. ئەوانیش هەست بەخۆشی ژیان بكەن.

من لەو كاتەی ژنم مارەكرد‌و گواستمەوە سەرەتا تا ماوەیەكی زۆر وەكو دوو هاوری وابووین، تابڵێی لەژیانماندا بەختەوەربووین، دواتریش خوای گەورە كچێكی پێداین زیاتر یەكدیمان خۆش ویست، چونكە سروشتی مرۆڤ وایە كاتێك ئەو كوڕە كچەكە مارە دەكاتن، زۆری خۆش دەوێتن، هەر كە دەشی گوازێتەوە زیاتر لەپێشوتر خۆشی دەوێتن، كە خوای گەورە منداڵیان پێدەدا دەتوانم بلێم سێ‌ ئەوەندەی تر خۆش دەوێتن، ئەمە قسەی كاك محمد مەسیفی بوو كەماوەیەك بەر لەئێستا ژنی هێناوە دواتر باس لەوە دەكاتن كە توشی چ كێشەیەك بووە، هەروەك لەدرێژەی قسەكانیدا دەی گوت: دوای ئەم هەموو خۆشەویستیە رۆژەك كە دەگەرێمەوە ماڵەوە دەبینم ماڵ چۆڵە منیش پێم سەیر بوو هیچ كێشەم لەگەڵ خیزانەكەم نەبووە، ماوەیەك پێچوو تەلەفۆنەكم بۆ هات دەبینم خیزانەكەمە چوتەوە مالێ‌ باوكی پێم دەڵێت بەدوای من دامە گەرێ‌ من چومەوە مالی باوكم جارێكی تر ناگەرێمەوە لات منیش زۆرم پێ‌ سەیر بوو هیچ كیشەمان نەبووە نازانم بۆ وای لێ‌ هاتووە مەزانە دەستی سێیەم دەوری هەبوو لەو مەوزوعە چەند كەسێكی بەرێزم بردووە هەر لەسەر قسەی خۆی بەردەواممە دەلێت تۆم لە بە دڵ كەوتووە دلم لێت رەش بووە منیش ئیستا وام لیهاتووە لەداخی كچەكەم هەر وەختە شیت ببم هەتا لەو رۆژانە قورئانێكی پیرۆزم لەگەڵ خۆم برد بۆ مالی خەزورم گوتم بیكە خاتری ئەم قورئانە وەرەوە با ماڵمان لی تێك نەچیتن هیچ سودی نەبوو بۆیە من دەلێم دەستی سێیەم هۆكاری سەرەكییە لەم ئاریشانە.

گۆران لە خەلیفان سەبارەت بی هۆكاری ناكۆكی لەنێوان هاوسەراندا لە كۆمەڵگەكەمان بۆ چەند خالێك گێرایەوە‌و گوتی: لەراستیدا گەلێك هۆكار‌و فاكتەر هەن بۆ لێك ترازان‌و ناكۆكی هاوسەران ئەمەش خۆی لەخۆیدا گەورەترین كارەساتە كە بكەوێتە نیو خیزانەكان، بۆیە من بەش بەحالی خۆم رام وایە چەند هۆكارێك لە پال ئەم دیاردەیە هەن، یەكەمیان لاوازی ئیمان لە هەردوو لایەك، دەتوانم بڵێم لاوازی ئیمان هۆكاری سەرەكییە چونكە ئەگەر مرۆڤ باوەرەكەی بەهێز بوو هەموو ئاریشەكان لەلای ئاسان دەبتن، واتە كێشەكە لەئاستی خۆی دادەبەزیتن، زوتر چارەسەر دەكرێتن بەلام ئەگەر باوەڕ بەهێز نەبوو كێشەكە زۆر لە حەجمی خۆی گەورەتر دەبێت‌و چارەسەری زەحمەت دەبێتن.

دووەم ناپاكی هاوسەرایەتی كە ئەمە زۆرە لە هەموو كۆمەڵگەكاندا لەوڵاتی خۆشماندا بەداخەوە ساڵ بەساڵ رێژەی زیاتر دەبێت‌و كاتێكیش یەكێك لەودوانە هەستی بەم كارە كرد، یەكسەر ناكۆكی دەكەوێتە نێوانیان، جاری واش هەیە پێیان چارەسەر ناكرێت لەنجامدا دەبێتە تەڵاق‌و جیابوونەوە. هەربۆیەش ئیسلام ناپاكی هاوسەری حەرام كردووە، دیارە زیانێكی زۆری بەدواوەیە بۆیە دەبیت هاوسەرە بەرێزەكان زۆر ئاگاداری ئەم خالە بن توشی داوی شەیتان نەكەون‌و هەڵ نەخەلەتێن.

 قورئان خوینی ناسراوی شاری هەولێر: لەبارەی ناكۆكیەكانی خیزان هۆكاری سەرەكی بۆپیاوەكەی بەتەنیا گێرایەوە ئەودەی گوت: من وادەزانم گرفتەكە لەلای پیاوەكەیە چونكە ئێستاش لەگەڵ دابێت زۆر پیاو هەیە كە دەچێتە بینینی كچێك بەدڵی نیە، بەڵام باوك زۆری لێ‌ دەكاتن‌و دەڵێت لەبەر خاتری من دەبێت رازی بیت، لەئەنجامیش ناكۆكی دەكەوێتە نیوانیان، وەپێم وایە چاك كردنیش دیسان هەر بە پیاوەكە دەكرێت، چونكە پیاوەكە هەم دەتوانی ناكۆكی پەیدا بكاتن لەهەمان كاتیشدا دەتوانی كێشەكەی خۆی چارەسەر بكاتن، چونكە تازە كە ژنی هێنا ئیدی پێویست بەوە ناكات، كێشەكە  گەورە بكاتن، بەڵكو دەتوانی خێزانی خۆی بەجوانترین شێوە پەروەرەردە بكاتن.

لایەنی ئابوری‌و داهاتی كەم‌و خەرجی زۆر هۆكاریكی تری ناكۆكیەكانە، تەنانەت جاری وابووە كار گەیشتووتە ئەمە كە پیاوەكە پەنا بباتە بەر خۆكوشتن لەناو بردن، لەم بارەوە بەرێزیك خۆی بە بێژەن ناساند، كە باسی لە ئاریشەی خۆی‌و خێزانەكەی دەكرد، هەروەك دەیگوت: من كەسێكی كەم ئەم ئەندامم، هەموو كارێك بەمن ناكرێت، لەماڵەوەش داوای زۆر‌و خەرجی زۆرم لێ‌ دەكەنن تەنانەت كریچیشم پارەی خانوشم بۆ پەیدا نابێت چەندین جار پارەم قەرز كردووە، بۆ كرێی خانوو، هەر چەند دەكەم بە بەر راناگەم تا بڵێی وەزعی ئابوریم خراپە، چەندین جاریش هەوڵم داوە خۆم بكوژم، بەڵام دیارە دینەكەمان لێم ناگەرێت ئەم كارە بكەم، ئەگەرنا دەمێك بوو خۆم لەناو دەبرد، چونكە بەردەوام لەسەر نەبوونی لەماڵەوە لەگەڵ خیزانم ناكۆكیمان هەیە. خۆزیا دەوڵەمەندەكانیش دەیان زانی خێر‌و خیرات چۆن بكەن‌و بەكیی بكەن، ئەگەر بەجوانی خێر بكەن هەرچی خیزانە كیشەی نامینی چونكە من وا دەبینم زۆربەی كێشە خیزانیەكان لەسەر مەسەلەی ئابورییە.

هەر سەبارەت بەم دیاردەیە درەخشان شیخ بزینی كچی ماڵەوە: ئەویش رای خۆی هەبوو دەی گوت: من گڵیەكی زۆرم لە برایان هەیە كە لە دەرەوە كێشەیەكیان دەبێت سویند بەتەڵاق دەخۆن ئەوكات ئافرەتەكەش هەست دەكات، دیارە پیاوەكە رێزی لێ‌ ناگرێت، ئەویش هەست بە نەقس دەكاتن لەئەنجاما كە پیاوەكە لەسەر ئەم كارە بەردەوام بوو ناكۆكی دەكەوێتە نێوانیان، وەهەوەها هۆكارێكی تر ئەوەیە لەكاتی پرۆسەی هاوسەرگیریا رەچاوی لایەنی تەمەنی هەردوولا ناكرێت بەتایبەت كاتێك كچێك لەتەمەنی منداڵی شو دەكاتن، دایك‌و باوكیش وەكو پێویست ئامۆژگاری ناكەن، كورەكەش بەهەمان شێوە كاتێكیش ئەم دووبەرێزە كە ژیانی هاوسەری پێك دەهێنن، تەجروبەیان نیە ئیدی ئەگەر كیشەكی بچوكیشیان هەبێتن گەورەی دەكەن، بەردەوام ژیانیان لەناخۆشی دادەبیتن، بۆیە پێویستە بەرلە پرۆسەكە هەردوولا لەمالەوەیان ئامۆژگاری بكرێن، تا تەمەنیشیان گونجاو نەبێت ئەم پرۆسەیە پێك نەهێنن. وەمەسەلەی دڵ پیسی ئەویش هۆكاریكی دیكەیە لەنێوان ژن‌و مێرددا.

دەبێت لەروانگەی ئاینی پیرۆزی ئیسلام چۆن سەیری خێزان‌و خێزانداری بكرێت بۆ ئەم مەبەستە روومان كردە بەرێز مامۆستا اسماعیل زیارەتی پیش نوێژو وتار خوێنی مزگەوتی سید حسێن لەشاری هەولیر ئەویش بەم شێوە بۆ گۆڤارەكەمان پەیڤی: بەڵی ئیسلام گرنگیەكی زۆری بەلایەنی خێزان‌و خێزان داری داوە، هەر لەسەرەتاوە هانی گەنجان دەدات كە ژن بهێنن، لەپاشان ئیسلام روو دەكاتە هەردوولا لەگەڵ یەكتر باش بن، هەروەك قورئانی پیرۆز هەردووكیانی بە لیباس بۆ یەكتر لە قەڵەم داوە، وەئیسلام كۆمەلێك ئەركی خستوتە سەر شانی هەردوولا، بۆ ئەوەی بەجوانترین شێوە لەگەڵ یەكدا ژیان بەسەر ببەن، سەرەتا ئیسلام روودەكاتە پیاوەكە‌و پێی دەڵیت، دەبێت رێزی هاوسەركەت بگری، لەوەش زیاتر پێی دەڵێت (ما أكرمهن الاكریم وما اهانهن الا لئیم) لەپاشان روودەكاتە ئافرەتەكە، كە ئەویش بەهەمان شێوە دەبێت رێزی پیاوەكەی بگرێت، هەروەك هەڕەشە لە ئافرەتەكە دەكرێت ئەكەر بە ئەركی پیاوەكە هەڵنەستێت گوناهبار دەبێت، ئەمە هەمووی بۆ ئەوەیە كە ئەم ژن‌و پیاوە كە ژیانی هاوسەریان پێك هێناوە تا ژیانیان بەختەوەر بێت‌و دوربن لە هەموو ناخۆشیەك، چونكە ئەگەر خێزان بەختەوەر بوو منداڵی باش‌و چاك پێشكەشی كۆمەڵگە دەكاتن، دواتریش كۆمەڵگە بەرەو ئاقارێكی باش گوزەر دەكاتن، هەر بۆیەش ئیسلام رقی لە تەڵاق دەبێتەوە چونكە تێك چونی شیرازەی خێزان تێك چوونی هەموو كۆمەلگەیە بەگشتی، بۆیە پێویستە لەسەر هەموو لایەكمان هەر كاتێك زانیمان خێزانێك كێشەیان هەیە بە زووترین كات چارەسەریان بۆ بكەین‌و نەبا كێشەكەیان تەشەنە بكاتن، كە بگاتەمایەی تەڵاق‌و لێك جیابوونەوە، چونكە ئیسلام پێشی تەڵاق چارەسەری بۆ داناوە نەك دوای تەڵاق، ئەویش بەوەی قورئان دەفەرمووێت: هەركات ژن‌و مێردێك كێشەیان كەوتە نێوانیان ئەوكات با دوو كەس بچن ئاشتەوایی لەنێوانیاندا بكەن، بەوەی كەسێكی نزیك لە كەسی ژنەكە‌و كەسێكیش لەخزمی پیاوەكە، ئینجا ئیسلام شتێكی زۆر ووردتری باس كردووە، ئەویش هەردوو ناوبژیوانەكان دەبێت نیەتیان وابێت كە ئاشتەوایی دەكەن، بەوەی زۆر خۆ ماندوو بكەن، لەگەلیان‌و رەشبین نەبن پێیان، بەڵكو زۆر گەشبین بن، هەروەك دەڵێن لەسەر دەمی پێشەوا عومەر ژن‌و مێردێك كێشەیان هەبوو پێشەوا عومەریش دوو كەسی بەدوایا نارد دواتر كە گەڕانەوە سولحیان نەكرد پێشەوا عومەر هەردووكی دار كاری كردن ئەوانیش گوتیان: ئیمە تاوانمان چیە، پێشەوا فەرمووی: ئێوە گەش بین نەبوون، بە سوڵحیان، چونكە قورئان دەفەرموێت

(ۆإِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَیْنِهِمَا فَابْعَپُوا حَكَمًا مِنْ أَهْلِهِ ۆحَكَمًا مِنْ أَهْلِهَا إِنْ یُڕیدَا إِصْڵاحًا یُۆفِّقِ اللَّهُ بَیْنَهُمَا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِیمًا خَبِیرًا) ئەمەیە گرنگی ئیسلام بەلایەنی تەبایی‌و خۆشی خێزانەكان كە لە هەموو جیهان بگەرێیت بەرنامەی بەو شێوازە گرنگی لە خێزان نەكراوە ئەمەش شانازیەكی گەورەیە بۆ موسلمانان ئەگەر ئیمە تێی بگەین.

مامۆستا زیوەر یەكێكی تر بوو كە لە بەختەوەری خێزانی دابڕا بوو دواتر هەر كە زانی كارەساتی گەورەی لێ‌ دەكەوێتەوە، بۆ یە هەر بە پەلە كێشەی خۆی چارەسەر كردووە، ئەو بەریَِزە دەیگوت: من كەسێكی دەوڵەمەند‌و خوا پێداوم، لە ئیشی رۆژانەم زۆر سەرقاڵ بووم، هەر كە دەهاتمەوە لەماڵەوەش هەر سەرقاڵ بووم، بەوەی لەماڵیش هەر خەریكی حسابات‌و تەلەفۆن‌و تەلە فۆن كاری بووم، بۆ بازرگانیەكەم، بەردەوام بەم شێوەیە ژیانم بەسەر دەبرد، خێزانەكە هەر داوای شتێكی بكردبا بیگووتبا: ئەوەمان پێویستە یەكەسەر بۆم دەكڕی بەڵام نەمدەتوانی لەگەڵیان دانیشم، رۆژەك خێزانەكم گوتی: پیاوەكە ئیزنە تۆزەك بەیەكەوە قسە بكەین گوتم: فەرموو گوتی: راستە ئەتوو هەموو شتێكت بۆ ئێمە دابین كردووە، هیچ پێویستیەكمان نیە، بەڵام تۆ لەڕوی سۆزداری لەگەڵمان دابڕاوی ئاگات لە ئیمە‌و منداڵەكان نەماوە، ئەمەش سڵبیاتی لێ‌ دەكەوێتەوە، بۆیە قسەكەم زۆر چووە عەقل بەڵینم دا بەگوێی بكەم، ئەوەبوو هەر لەو رۆژە بەشێوەیەكی كردەیی سەلمَاندم هەر ئیوارە كە هاتمەوە ئەگەر سەیری درامایەك شتەكم بكربایە خێزانەكەم بیگووتبا: با قسە بكەین یەكسەر تەلەفزیۆنەكەم دەكوژاندەوە، هەر كاتێك منداڵەكەم داوای ئەوەم لی بكاتن گەمەی لەگەڵدا بكەم داوایەكەی جێ‌ بەجێ‌ دەكەم، جاری واهەیە دووسعات گەمەی لەگەڵ دەكەم، سوباس بۆ خودای گەورە ئیستا زۆر زۆر بەختەوەرم تا دەمرم چاكەی هاوسەرەكەشم لە یاد ناكەم، كە من ئەم بە ختەوەریی‌و خۆشیە بۆ ئەو دەگێڕمەوە سوپاسی دەكەم.

 ئەم راپۆرتە لە ژمارە (88)ی پەیامی زانایان بڵاوكراوەتەوە