"موسڵمانی كورد وەك هەموو موسڵمانان، خوێن و شەرەف و سامانەكەی پارێزراوە"

"ئیسلام خۆشەویستیی نیشتمان و شانازیكردن و پەیوەستبوون بە نەتەوەوە قەدەغە ناكات"

ڕۆڵی كورد لە بونیادنانی شارستانیی ئیسلامی و خۆشەویستی بۆ ئایین و نیشتمانەكەی و ئەو لێبووردەیی و پێكەوەژیانەی لە نێوان ئایین و ئایینزا و نەتەوەكان لە هەرێمی كوردستان هەیە، تەوەری دیداری گۆڤاری گوڵان بوون، لەگەڵ دكتۆر شێخ تەها ئەحمەد ئەلزەیدی ئەندامی باڵای كۆڕبەندی فیقهی عێراق، كە زانایەكی بەرزی ئایینی پیرۆزی ئیسلامە و شارەزاییەكی گەورەی لە فیقهی ئیسلامی و مێژووی ئیسلام هەیە. گۆڤاری گوڵان زۆر بە پێویستی زانی، لە ڕوانگەی زانا و مامۆستایانی ئایینی پیرۆزی ئیسلام لە عێراق ڕۆڵ و خزمەتی كورد و زانایان و مامۆستایانی ئایینی كوردستان و سەركردەكانی كورد هەڵسەنگێنێت، كە تا چەند خزمەتی ئایینی پیرۆزی ئیسلام كراوە و خۆشەویستی و پاراستنی خاك و نیشتمانەكەیان تا چەند لە هزر و ناوەڕۆكی ئایینی پیرۆزی ئیسلامدایە. لێرەدا دەقی وەڵامەكانی بڵاودەكەینەوە.

* ڕۆڵی كورد لە بنیادنانی شارستانیی ئیسلامی چی بووە، بەتایبەتی كە كورد زانای مەزنی زۆری هەیە، وەك كابان كوردی، سەڵاحەدین ئەیووبی، شێخ محەمەد عەبدوڵڵا جەلی زادە، محەمەد گەزنەیی، مستەفا زەڵمی، عەبدولكەریم مودەڕیس، ئیبن خەلەكان، نەورەسی و ...هتد؟

- ئیسلام ئایینێكە، پەیامێكی جیهانییە، ناسنامەیەكی هەمە لایەنەیە بۆ چەندین ناسنامەی دیكە، لە ڕێگەی پەیوەندیی برایەتی ئیمان و لەخواترسان و كردەوەی چاكە و چاكە لەگەڵ كەسانی دیكەدا ڕێز لە تایبەتمەندیی گەلان دەگرێت و، داوای پێكەوەژیانی مەدەنییانە دەكات (وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ)، واتە (ئێمە ئێوەمان كردە گەل و خێڵ و هۆز تا یەكتر بناسن، بەڕاستی بەڕێزترینتان لای خودا لەخواترسانترینە). كورد بەشداریگەلێكی زۆری هەیە لە شارستانیی ئیسلامیدا، لەسەر ئاستی زانست و بنیادنانی دەوڵەتی ئیسلامی و فتوحاتی ڕزگاریخوازی، بە درێژایی مێژوو ڕۆڵی شارستانیی گرنگیان لە بوارە جیاوازەكانی زانستی، كەلتووری، سیاسی و ئابووریدا گێڕاوە.

زانایانی كورد پێشەنگ بوون لە گۆڕەپانی زانستی و فەتوادا و بە نووسین و پۆلێنبەندییەكانیان كتێبخانەی ئیسلامی و مرۆڤدۆستییان دەوڵەمەند كردووە. ستایش بۆ خودا، ئێمە زانیاریمان لەسەر كۆمەڵێك زانای كورد وەك شێخ تاهر بەرزنجی، شێخ عومەر دیبەگەیی و شێخ بالیسانی و دكتۆر محمد ڕەمەزان ڕەحمەتی خوایان لێبێت، وەرگرتووە.

 هەندێك لە زانا و نووسەران، بە هەوڵی زانایانی كورد بەرهەمیان خستووتە ڕوو، وەك زانای ناوداری ڕەحمەتی عەبدولكەریمی مودەڕیس، لە كتێبەكەی (علماؤنا فی خدمة العلم والدین)، هەروەها پڕۆفیسۆر ساڵح شێخۆ هەسنیانی لە كتێبەكەی (علماء الكورد وكوردستان)، كە زیاتر لە 1400 كەسایەتیی كوردی باس كردووە كە بەشدارییان لە بنیادنانی شارستانیی ئیسلامی و مرۆڤایەتیدا كردووە.

* ئیسلام ئایینی ئاشتی و لێبوردەیی و پێكەوە ژیانە، جگە لەوەش، كاتێك سەیری مێژووی مزگەوت و حوجرە و تەكیە و خانەقاكانی كوردستان دەكەین، هەمیشە مایەی خۆشەویستی و ڕەحمەتی خودا بوون بۆ پێكەوە ژیان و ئاشتی لە ڕوانگەی ئایینی پیرۆزی ئیسلام لە هەرێمی كوردستان، بەو پێیەی ئەندامی ئەكادیمیای فیقهی عێراقیت، بۆچوونت لەسەر ئەم پێكەوە ژیان و ئاشتییە لە كوردستان چییە؟

- گومانی تێدا نییە كە گەلی كورد بە هۆی ستەمی سیاسییەوە تووشی چەوسانەوە بووە، بەڵام ئەو حیكمەتەی كە سەركردەكانی كورد لە ئاستی سیاسی و ئایینیدا پێی بەهرەمەند بوون، وای لێكردن كە بەرزتر بن لە ئاستی تۆڵەسەندنەوە و فەرامۆشكردن، بۆیە بوونەتە سەرچاوەیەك بۆ پێكەوە ژیان و خۆشگوزەرانی. كورد دوای كۆتاییهاتنی ستەمكاریی سیاسی، كەوتنە بەردەم دوو بژاردەوە: یان ڕووبەڕووی ستەم و ستەمكارانی خەڵكی خۆیان و كەسانی دیكە ببنەوە بە ستەم و تۆڵەسەندنەوە، یان لێیان خۆش بن و لێیان ببوورن، ستەم لەسەر چەوساوان هەڵبگرن، بۆ ئەوەی تووشی ئەو مەینەتییە نەبن، كە خۆیان تووشی بوون. بۆیە سەرەتای لاپەڕەیەكی نوێیان هەڵبژارد لەسەر بنەمای لێبوردەیی و ئاشتەوایی و پێكەوەژیانی ئاشتییانە و هەنگاونانی ئەرێنی لە خزمەتی عێراقییەكاندا بە جیاوازیی نەتەوە و ئایینەكان، لەسەر بنەمای ڕێنماییەكانی پێغەمبەر (دروودی خوای لەسەر بێت)، كاتێك مەككەی فەتح كردەوە، بەو كەسانەی كە ستەمیان لێكردبوو و شەڕیان لەگەڵدا كردبوو، فەرمووی: «بڕۆن ئێوە ئازادن»، چونكە تۆڵەسەندنەوە تەنیا ستەم و وێرانكاریی زیاتری لێ دەكەوێتەوە، ئەو گەشەكردن و خۆشگوزەرانییەی كە هەرێمی كوردستان تێی كەوتووە، دیارترین گەواهییە بۆ دانایی و فەلسەفەی سەركردایەتی.

* هەموو سەركردەكانی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردستان كە لە مزگەوت و تەكیە و خانەقاكانی كوردستان بوون، فەرموودەی پێغەمبەر (د.خ)یان كردە دروشمی خۆیان، كاتێك فەرمووی: «خۆشەویستیی نیشتمان لە باوەڕەوەیە»، شەرعییەتی پاراستنی خوێن و سەروماڵی گەلی كوردی موسڵمان لە چیدایە؟

- موسڵمانی كورد وەك هەموو موسڵمانان، خوێن و شەرەف و سامانەكەی پارێزراوە، وەك لە سەحیح موسلیمدا هاتووە، كە پێغەمبەر سڵاوی خوای لێ بێت فەرموویەتی: موسڵمان برای موسڵمانە، زوڵمی لێ ناكات و بێ هیوای ناكات و سووكایەتی پێ ناكات، خوێن و ماڵ و نامووسی موسڵمان بۆ یەكێكی دیكە حەرامە. گوتەی «خۆشەویستیی نیشتمان لە باوەڕەوەیە»، لای ئەهلی فەرموودە نەسەلمێنراوە، لەسەری نەوەستاون، هەروەك ئەلسەخاوی لە كتێبی (المقاصد الحسنة)دا فەرموویەتی كە ماناكەی ڕاستە، تا ئەو كاتەی لەناو بازنەی ئیماندا بێت، ئیسلام دژایەتی، یان نەهێشتنی پەیوەندیی جوگرافی، یان ئینتیمای نەتەوەیی و خێڵەكی ناكات، هەروەها خۆشەویستیی نیشتمان و شانازیكردن و پەیوەستبوون بە نەتەوەوە قەدەغە ناكات، وەك چۆن شتێكی خۆڕسكە و ڕەهەندێكی شەرعی هەیە، وەك پێغەمبەر سەلامی خوای لەسەر بێت، مەككە و خاكەكەی خۆشویستووە، ئینتیمای بۆ نەتەوە و هۆزەكەی هەبووە، قوڕەیشەكانیشی خۆشدەویست و ڕێزی لێ دەگرتن. بەڵام خۆشەویستیی خێڵ و خاك و نیشتمان نابێت خاوەنەكەی بەرەو دەمارگیریی ڕقاوی ببات، یان هانی بدات بۆ بەرتەسككردنەوەی ناوچەگەری، بەڵكو دەبێت هەموو ئەم مانایانە لە چوارچێوەی گشتیی ناسنامەی موسڵماندا جێگیر بكرێن.

* جگە لە ئیسلام چەندین ئایینی دیكە لە كوردستاندا هەن، بەڵام سوپاس بۆ خوا، لێبوردەیی و پێكەوە ژیان لە كوردستاندا بێ وێنەیە، ئایا بەڕای ئێوە ئەم پێكەوە ژیانە لە بیرۆكەی بنەچەی كەلتووری ئیسلامەوە سەرچاوەی گرتووە؟

- ناسنامەی ئیسلامی بە قووڵایی فیكری و هێزی خودی و ڕەگ و ڕیشەی مێژوویی و زیندوویی و تەواوكەری و ناوازەییەكەیەوە تایبەتمەندە، كە ناگۆڕێت و تێكەڵ بە ناسنامەكانی دیكە نابێت، بەڵكو لەگەڵ ئەوانی دیكە پێكەوە دەژی، بۆ ئەوەی مرۆڤایەتی بتوانێت چێژ لە چاكە و میهرەبانی و دادپەروەری و یەكسانی و كەرامەت وەربگرێت. ڕێبازی ئیسلام لە كۆمەڵگە جۆراوجۆرەكان و فرە نەتەوە و ئایین و مەزهەبدا، وەك لە عێراق و شوێنەكانی دیكە، لەسەر ئەو بنەمایە دامەزراوە كە سەقامگیری تەنیا لە ڕێگەی پرەنسیپە باڵاكانەوە بەدەست دێت، كە ڕەفتاری تاك لە كۆمەڵگەدا كۆنتڕۆڵ دەكات، لە نێویاندا: شانازیكردنی موسڵمان بە ناسنامەكەیان، پاراستن و جیانەبوونەوەیان لە ناسنامەیە، بە هۆی ئالنگارییەكان، یان بە دوای حەز و ئارەزووەكان. واتە پێكەوە ژیانی ئاشتییانە لەگەڵ پێكهاتەكانی دیكە لەژێر چەتری كۆكەرەوە و ناسنامەی نیشتمانی و ڕێزگرتنی یەكتر لە چوارچێوەی برایەتیی مرۆڤایەتیدایە.

* ژینگەی كوردستان ژینگەی پەرەپێدانی ئایینی ئیسلامی سیاسی و بزووتنەوە پەڕگیڕەكان نییە، تا چەند ئایینی پیرۆزی ئیسلام توندوتیژی ڕەت دەكاتەوە؟

- ئیسلام ئایینێكی تەواوە، ئایینی دەوڵەت و سیاسەتی شەرعییە، ئیسلامی سیاسی و ئیسلامی ئابووری و ئیسلامی كەلتووری نییە، بەڵكو فیقهی سیاسی، فیقهی ئابووری، یان سیاسەتی شەرعی و ئابووریی ئیسلامی هەیە، ئیسلام لە سیاسەت و یاسادانانیدا، پشت بە میانڕەوی دەبەستێت، دوور لە دەمارگیری، پەڕگیری، توندوتیژی، هەروەها دوور لە دواخستن و توانەوە لە بیرۆكە وێرانكەرەكان، بۆیە لە بەر ڕۆشنایی ئاڵۆزیی ئەو سیستمە سیاسییەی كە دەوڵەت لە پێكهاتەكانی هاوچەرخەكەیدا بەڕێوە دەبات، هەروەها پەیوەندییە دەرەكییەكانی، هیچ كۆمەڵگەیەك دوور نییە لە قەیرانەكانی پەیوەست بە بەرژەوەندییە گشتییەكان، ڕەنگە تێڕوانینەكان بۆ گەیشتن بەو بەرژەوەندییانە لە نێوان دەسەڵات و ئەندامانی كۆمەڵگە تا ئاستی ململانێ جیاواز بێت، كە پێویستە لە ڕووی دۆزینەوەی چارەسەر بۆ بەڕێوەبردنی ئەو ململانێیەی كە دروست دەبێت. بۆیە سەرچاوەكانی چارەسەر لە كۆمەڵگەكانی ئێمەدا بە زۆری لە یاسایەك، یان بڕیارێكدان، كە لەلایەن دەسەڵاتێكی سیاسیی دادپەروەرەوە دەرچووە، یان فەتوایەك كە لەلایەن دەسەڵاتێكی ئایینی میانڕەوەوە دەرچووە.

* ئاستی پەیوەندیتان لەگەڵ یەكێتیی زانایانی ئایینی ئیسلامی لە كوردستان چۆنە و چۆن دەتوانن پەرە بەو پەیوەندییانە دەدەن؟

- یەكێتیی زانایانی ئایینی ئیسلامی لە كوردستان یەكێكە لەو دامودەزگا شەرعییانەی كە شانازی پێوە دەكەین، هەروەها پەیوەندی و هاوكاریی هاوبەشمان هەیە سەبارەت بە فەتوا و پۆلێنكردن و كۆنفڕانس و سیمینارەكان، یەكێتیی زانایان بە سەرۆكایەتیی دكتۆر عەبدوڵڵا وەیسی هەمیشە چالاكییەكانی فیقهی عێراقی لە باوەش گرتووە، بە هەموو پێكهاتەكانەوە، نوێنەرایەتیی فاكتەری سەقامگیری كۆمەڵگەی كوردی دەكات، بە سیاسەتی زانستی و ژیرانەی خۆی، بە داناییەوە گوتاری ئایینی میانڕەو پەیڕەو دەكات.

لینکی تایبەت بە دیمانەکە:

https://gulanmedia.com/so/story/318780/%D8%AF%D9%83%D8%AA%D