سه رچاوه ی سه ره کی هه مو یاسا دانراوه کانی جیهان ئاینه کانن، چونکه ئه م ئاینانه له هه ر کوێ یه ک بوبن وه له ژێر هه ر ناوێکا، خۆیان بریتی بونه له چه مکێک له ڕێنمایی یاسایی بۆ ڕێکخستنی کۆمه ڵگا وه دابینکردنی ئاشتی کۆمه ڵایه تی. هه ندێک له م ڕێنمایی یانه ئێستا به ده قی خۆیان له سیستمه یاسا جیا جیاکانا خۆیان ده بیننه وه به شێکی تریشیان پاش ئه وه ی ببونه جۆرێک له عورفی قانونی له ڕێگای ته دوینه وه ڕێچکه ی خۆیان بۆ نێو ده قه کانی یاسا دستکرده کان دۆزی یه وه، ئه م دیارده یه ش هه مو جۆره یاساکان ده گرێته وه له یاسای ده ستوری یه وه بگره تاکو کۆدی سزاییو یاسای باری که سێتیو شارستانی هه رچه نده چڕی ئه م دیارده یه ش به گوێره ی شوێن ده گۆڕێت، هه ر بۆ نمونه دیارده که له جیهانی ئیسلامی له هه مو شوێنێکی تر زه قتره. جا بۆیه دیارده یه کی نامۆ نی یه ئه گه ر بێتو یاساکان ئێستا ڕۆڵی پارێزگاری ئاینه کان له سوکایه تی پێکردن ببینن که وا لێره و له وێ له ژێر بیانوی ئازادی ڕاده ربڕین ئه نجام ده درێت ئه مه ش خۆی هه وڵێکی نه زۆکو جاهیلانه یه چونکه تا ئێستا هیچ ئاینێک به سوکایه تی پێکردن له ناو نه چوه به پێچه وانه وه له وانه یه ڕاده ی ده مارگیری لایه نگرانی زیادیش بکات. ئازادی ڕاده ربڕینیش وه کو هه مو ئازادی یه کانی تر ده توانرێت خراپ به کار بهێنرێت بۆ سنوردارکردنی ئازادی که سانێکی تر وه کو ئازادی باوه ڕی ئاینی بۆ نمونه به ڵام ئه مه ش دیارده یه کی ئاسایی یه له هه مو کۆمه ڵگایه کی دیمکراسیدا ده بێت به پێ ی یاساکان مامه ڵه ی له گه ڵ بکرێت تا نه بێته هۆکاری تێکدانی پێکه وه ژیانی ئاشتی یانه له کۆمه ڵگادا. ئازادی باوه ڕی ئاینیش هه مو ئه م لایه نانه ده گرێته وه که وا باوه ڕیان به ئاینێک هه یه یا هه ر بێ باوه ڕی ئاینین، هه ردو لاشیان له مافی پارێزگاری کردنی باوه ڕیان دژ به سوکایه تی پێکردن له ڕێگه ی یاساوه یه کسانن. هه رێمی کوردستانیش وه کو هه رێمێکی قۆناغی ڕاگواستنه وه ی دیمکراسی له م دوایی یانه دا ڕوبه ڕوی دیارده ی پێکدادانی هه ردو ئازادی ڕاده ربڕینو ئازادی باوه ڕی ئاینی بۆته وه که وا خۆی له خۆیدا دیارده یه کی ئاسایی یه به ڵام ده بێت دور له ڕقوکینه ی تایبه تو بۆ مه رامی سیاسی له ڕێگای یاساوه چاره سه رو ڕێکبخرێت. مه به ستیش له م باسه کورته ی به نده ئه وه یه گرنگترین یاساکانی په یوه ندیدار به پاراستنی ئازادی باوه ڕی ئاینی وه سزادانی سه رپێچکه رانی بخاته به رچاوی خوێنه رانه وه تاکو هه مو لایه نه کان شاره زای ئه وه بن که وا سوکایه تی کردن به هه ر ئاینێک ده توانێت ده رئه نجامی سزایی یاساییشی لێبکه وێته وه، وه ببێته هانده رێکیش بۆ هه ردو به ره که تاکو په نا بۆ یاسا ببه ن بۆ چاره سه رکردنی کێشه کانی له م جۆره له جیاتی به ردوه شاندن له یه کتری.
ئه م یاسایانه ی که وا له خواره وه نمونه کانیان هاتوه هه ر هه مویان مه به ستیان پاراستنی ئاینه کانه له سوکایه تی پێکردن، که وا له یاسادا له ژێر چه مکی ( هاندانی ڕقوکینه Hate speech وه یاReligious Incitement) ناسراوه. هاندانی ڕقوکینه پێناسه ده کرێت وه کو : هه ر ده ربڕینێکی به ئه نقه ست به نوسین، یا وتن، یا سیمبۆڵ، یا هه ڵسوکه وت که وا بۆی هه بێت هه ستی که سێک یا گروپێکی نه ته وه یی، ئاینی یا کۆمه ڵایه تی بریندار بکات. قوربانیانی تاوانه کانی له م جۆره ش ده توانن په نا بۆ دادگا سزاییو شارستانی یه کان به رن بۆ سزادانی که تنی له م جۆره.
کۆده کانی سزایی نزیکه ی هه مو وڵاتانی دیمکراسی سزای زیندانی 1-7 ساڵ بۆ تاوانی سوکایه تی کردن به ئاینێک ده بڕنه وه، جار وایه له پاڵ زیندانی سزای مادیش یا ته نها ئه مه ی دوایی یان، بۆ نمونه:
1. به ریتانیا: له وڵاتی به ریتانیا یاسایه کی تایبه ت هه یه به ناوی( Racial and Religious Hatred Act 2006 ) بۆ سزادانی که تنی له م جۆره. یاساکه سوکایه تی کردن به ئاینێک به سزای زیندانی تا حه وت ساڵی، یا سزای مادی وه یا هه ردوکیانی به یه که وه دیاری کردوه،
2. نه رویج: کۆدی سزای نه رویجی له ماده ی 135 سزای زیندانی تا سی ساڵی، یا سزای مادی بۆ که تنی له م جۆره دیاری کردوه،
3. هۆڵه ندا: ماده کانی C137 وه D137 له کۆدی سزای هۆڵه ندی سزای زیندانی تا دوو ساڵی بۆ جۆره که تنی وا دیاری کردوه. په رله مانتاری هۆڵه ندی گێرت وایلدرز ئێستا به پێ ی ئه م مادانه دراوه ته دادگا چونکه قورئانی پیرۆزی له گه ڵ کتابه که ی هتله ر (خه باتی من) به راورد کردوه،
4. ئه ڵه مانیا: مادی 130 له کۆدی سزای ئه ڵه مانی سزای زیندانی تا پێنج ساڵی بۆ که تنی وا پێشبینی کردوه،
5. هندساتان: به شه کانی 95 وه 153 له کۆدی سزای هندی سزای زیندانی تا سی ساڵی بۆ هه مان ئه م که تنانه دیار کردوه،
6. فه ره نسا: ماده کانی 131-135 له کۆدی سزای فه ره نسی سزای مادی بۆ که تنی وا دیاری کردوه. خانمه ئه کته ری فه ره نسی بیرگیت باردۆ تا ئێستا له لایه ن دادگاکانی فه ره نساوه پێنج جار سزا دراوه له سه ر سوکایه تی کردن به ئیسلام،
7. دانیمارک: کۆدی سزای دانیمارکی، به شیB 266 سزای زیندانی تا دوو ساڵی یا سزای مادی بۆ سوکایه تی کردن به ئاینێک دیاری کردوه،
8. به لچیکا: ماده ی 444 له کۆدی سزای به لچیکی سزای زیندانی تا یه ک ساڵ، وه یا سزای مادی بۆ که تنی وا پێشبینی ده کات،
9. که نه دا: به شه کانی 318، 319، وه 320 له کۆدی سزای فدراڵی که نه دی سزای زیندانی تا دوو ساڵ بۆ هه مان ئه م که تنانه ده بڕێته وه،
10. هه رێمی کوردستان: له هه رێمی کوردستانیشا دوو جۆره یاسا بواری پاراستنی ئاینه کان له سوکایه تی پێکردن ڕێکده خه ن: 1. کۆدی سزای عێراقی کار پێکراو له هه رێمدا که وا له ماده ی 372 ی هاتوه"الفصل الثاني: الجرائم التي تمس الشعور الديني
- يعاقب بالحبس مدة لا تزيد على ثلاث سنوات:
ا- من اعتدى باحدى طرق العلانية على معتقد لاحدى الطوائف الدينية او حقر من شعائرها.
ب- من تعمد التشويش على اقامة شعائر طائفة دينية او على حفل او اجتماع ديني او تعمد منع او تعطيل اقامة شيء من ذلك.
ج- من خرب او اتلف او شوه او دنس بناء معدا لاقامة شعائر طائفة دينية او رمزا او شيئا اخر له حرمة دينية.
د- من طبع او نشر كتابا مقدسا عند طائفة دينية اذا حرف نصه عمدا تحريفا يغير من معناه او اذا استخف بحكم من احكامه او شيء من تعاليمه.
هـ- من اهان علنا رمزا او شخصا هو موضع تقديس او تمجيد او احترام لدى طائفة دينية.
و- من قلد علنا نسكا او حفلا دينيا بقصد السخرية منه.
2- يعاقب بالحبس مدة لا تقل عن سنة ولا تزيد على ثلاث سنوات كل من تعرض باحدى طرق العلانية للفظ الجلالى سبا او قذفا باية صيغة كانت.
واته سزای زیندانی تا سی ساڵ بۆ هه رکه سێک ده بڕدرێته وه که وا به ئاشکرا سوکایه تی به هه ر باوه ڕێکی ئاینی بکات"، وه 2. یاسای دژه تێرۆری ساڵی 2006 که وا ده توانرێت مادی 1ی وه کو پاراستنی ئاینه کان له سوکایه تی پێکردن ته فسیر بکرێت چونکه کرداری له م جۆره ده بێته هاندانێک بۆ زیان گه یا ندن به سیستمی گشتی ئارامیو ئاسایشی هه رێمو پیرۆزی یان که وا سزاکه ی زۆر قورسه وه ده توانێت له 10 ساڵ ڕه تبدات http://www.kurdistan-parliament.org/files/articles/101207113257.pdf
به هه ر جۆرێک بێت ده بێت هه رێمی کوردستان له مه ودوا خۆی له گه ڵ ئه م دیارده یه د،ا وه کو وڵاتانی دیمکراسی تر ڕابێنێت وه بۆ چاره سه ر کردنی کێشه کانی له م جۆره په نا بۆ دادگا ببردرێت نه بادا که سانێک، سه ر به هه ر لایه نێک بن هه وڵبده ن یاسا بگرنه ده ستی خۆیان وه بۆ مه رامی سیاسی به کاری بێنن، یا ببێته هۆکاری توندو تیژی. هه رێمی کوردستان هه رچه نده به زۆرینه ی هه ره زۆری موسڵمانه، به ڵام هه رێمێکی فره ئاینی یه بۆیه پارێزگاری کردنی ئاینه کان له سوکایه تی پێکردن ده بێت هه مو ئاینه کانی هه رێم به بێ جیاوازی بگرێته وه له گه ڵ ئه و که سانه ش که وا هه ر بڕوایان به هیچ ئاینێک نی یه. با یاسا برا گه وره و نێوبژێوان بێت له نێوان هه مو به ره کانا.
drkamalsaidqadir@gmx.at |
